محمد عرب خدری ، کارمندی فعال ، با روحیه و علاقمند به زبان ترکی خراسانی ، اهل درگز منطقه نوخندان است . او وبلاگی فوق العاده دارد که حاصل زحماتش در حوزه دستور العمل زبان ترکی خراسانی را در آن درج کرده است .
از علاقمندان دعوت می کنم سیری در این وبلاگ داشته باشند
بهاریه http://arabkhedri.blogfa.com/
این مطلب عین نظرات یکی از دوستان عزیز با نام مستعار آلتین قوچانلی ، ترک زبان و علاقمند به تاریخ و فرهنگ ترکی است که برای بنده ارسال نموده اند :
سلام قارداش.من ینگی سیزین گوزل و یاخشی اوتاغیزی(وبلاگیزی)گؤردوم.چوخ ساغ اول.برنامه کرمانجی۶۰سال در خراسان سابقه دارد ولی برنامه ترکی رادیویی ایشیق گئجه لر و تلویزیونی خراسان شمالی در اردیبهشت۹۳شروع به کار کرد.تصور کنید یک زبان ۸سال در انزوا بوده مسلما پیشرفت نخواهد کرد.بزرگترین بخشیهای بین المللی خراسان ترک بودند و هستتد.بخشی حاج قربان سلیمانی و پسرشان علی صا از روستای علی آباد قوچان.بخشی علی غلامرضایی آلماجوغی از آلماجوق قوچان.بخشی مرحوم محمد حسین یگانه.فررندشان محمد یگانه.مرحوم اولیا قولی یگانه از درگز.براتعلی یگانه و آی محمد یوسفی که شکر خدا زنده هستند.رسول عباس زاده اصالتا از سرولایت و ساکن و قوچان.دوتار شمال خراسان۷مقام دارد که فقط یک مقام نیمه کردی است با نام لو یا جعفرقلی.رقص موجود در شمال خراسان کردی نیست بلکه تلفیقی از رقص ترکی خراسان٬آذربایجانی و تربت جامی است منتهی بدلیل اینکه کوردها از یک طایفه هستند بیشتر پرداخته شده است.مثلا اسم رقص انارکی آلاگؤز می باشد.و دوقرصه قالده قالده می باشد.دوتار و مقامهای آن و بخشی گری مربوط به فرهنگ ترک و ترکمن می باشد که کردها تأثیر پذیرفتند.ولی متأسفانه بدلایل عدم حمایت صداو سیما و اینکه ترکها بدلایل مذهبی به موسیقی کم علاقه شده اند.کوردی پررنگ تر شده است.
یادواره 33 شهید روستای سلیمانی .
سخنران : حجه الاسلام و والمسلمین حیدر مصلحی ، وزیر اطلاعات دولت پیشین
مداح : حاج مهدی ایروانی و هنرمند روشندل کشور محمد مصلحی
شاعر گرانقدر : آقای آغاسی
زمان : پنجشنبه 17 اردیبهشت 94
مکان : نیشابور ، روستای سلیمانی .مسجد جامع روستا
نیلک به معنی آلوچه است و نیلک لی یعنی جایی که پر است از درختان آلوچه .
باغ نیلک لی در میان درّه ای واقع شده است که با دو کوه نسبتا مرتفع از سمت غرب و شرق محصور شده است . درّه ، باریک و کم عرض است به همین دلیل قسمت عمده باغ در دامنه کوه شرقی واقع شده است .
این باریک بودن درّه فضایی دنج و سایه ای خنک را در تابستان فراهم می کند . چشمه این باغ در شمالی ترین نقطه درّه واقع است . برای جمع شدن آب ، باغداران با سنگ های ریز و درشت حوضی زیبا و دل انگیز پایین تر از چشمه ایجاد کرده اند . آب در این حوض جمع شده و سپس با بازشدن دهانه حوض ، تا قسمت های پایینی باغ را آبیاری می کند .
نگهداری و رسیدگی به چنین باغ هایی کاری بسیار پرزحمت و وقت گیر است ، از این رو وجود چنین باغی نشان از زحمات زیادی است که باغداران نسل اندر نسل در این مکان صرف کرده اند.
نیلک کلی نسبت به پیشنگ درّه و آق جاسم درختان میوه بیشتری دارد . با اینحال بخش زیادی از این باغ را هم درختان انگور تشکیل می دهد .
باغی زیبا نشسته بر پایه کوه هایی نه چندان مرتفع . مشرف بر دشت پربرکت تحت جلگه و مزیّن به استخری مسحور کننده است.
صبحگاهان روشنی آفتاب بر گل های پیشنگ درّه که همچون عروسی خود را به شبنم های بهاری بزک کرده اند سلام می کند و بعد گرمای مطبوعش را در پهنه دشت سلیمانی می گستراند . این باغ آرامش بخش در سه کیلومتری شرق سلیمانی و در انتهای کال پیشنگ درّه واقع شده است . این کال کوه های قوش آغالی را از کوه های سلیمانی جدا می کند .
در طول دهه های گذشته و قبل از ظهور پدیده چاه آب های عمیق ، پیشنگ درّه به مدد آب سرشارش منبع برکت و فراوانی بوده است . قنات پیشنگ درّه زمینی به مساحت بیش از 4 کیلومتر مربع را به باغ هایی زیبا بدل کرده است .
وجود باغ های فراوان انگور و درختان میوه این مکان را منبع درآمد و روزی چندین خانواده از سلیمانی کرده بود . نیکی ها و گشاده دستی های مردان بزرگ و زحمت کشی چون حاج حسین پهلوان ، حاج اسماعیل و محمّد شکاری این احساس زیبا را به مردم سلیمانی داده بود که پیشنگ درّه نه تنها از آن چند نفر بلکه متعلق به همه سلیمانی هاست ، هیچ عابر و میهمانی بدون پذیرایی از این باغ نمی گذشت و این میراث ذی قیمت همچنان بر دیوارهای پیشنگ درّه نقش خاطره بسته است . سکوت و خلوت آرام پیشنگ درّه از این مکان زیبا باغی خاطره انگیز ساخته است .
800 متر بالاتر از پیشنگ درّه ، باغی کوچکتر به نام کیچی پیشنگ درّه واقع است که به معنی پیشنگ درّه کوچک است . این باغ نیز با درختان میوه و انگور، زیبایی خاص خودش را دارد .
رشته کوه طاغنکوه در دل خود باغ هایی نهان کرده که درک زیبایی آنها تنها با بودن در این باغ ها میسّر است .
یکی از آنها شارشاری است . شارشاری به معنی آبی است که از بلندی می ریزد و صدای شرشر می دهد . با گذشت سال های زیاد ، هنوز این خاصیت شارشاری در آن پابرجاست و آبِ هرچند اندک شارشاری از بلندی دیوارمانندی به ارتفاع 4 متر به پایین می ریزد .
شارشاری از سمت غرب محدود به کوه نسبتا مرتفعی است که باغ نیلک لی را در آنسوی خود دارد و از سمت شرق و شمال به تپه های خاکی کم ارتفاعی متصل است که تا 20 کیلومتر آنطرف تر چشم اندازی بیابان گونه را پدید می آورند .
شارشاری را کوهی به دو نیم کرده است . از این رو سرچشمه آب شارشاری یکی بخش سمت شرقی آن و دیگری سمت غربی است . در سمت غربی چندین درخت گردو و چند درخت جنگلی وجود دارد که سایه خنک این درختان جنگلی محل استراحت بازدیدکنندگان را فراهم می کند . در سمت شرقی ، سرچشمه از انتهای درّه شروع شده و پس از عبور از کنار چند درخت جنگلی به باغ انگور کوچکی می رسد که کشاورزان در دهه های گذشته به زحمت فراوان آب را از کف درّه جدا و به دامنه کوه یعنی باغ انگور رسانده اند . مازاد آب بعد از عبور از باغ به پرتگاهی چند متری می رسد و از ارتفاع 4 متری به پایین می ریزد و صدای دل انگیز شارشاری را ایجاد می کند .
من تُرکم
طبق نظر اکثر مورّخان قوم ترک پیشینه ای حداقل به درازای چندین قرن در خراسان دارد . برخی از آنان تاریخ ورود این قوم را به خراسان دوره صفویه دانسته و اجداد آنان را سربازان قزلباش صفوی ذکر می کنند . برخی به دوره سلجوقی نسبت می دهند و برخی دیگر به 3 قرن قبل از میلاد مسیح اشاره کرده اند .
به هر رو با اتکاء به نظر مورخان می توان گفت که قطعا قوم ترک در خراسان قدمتی بیش از قوم کرد دارد .
اما کدامیک نقش بارزتری در فرهنگ خراسان داریم ، ترک ها یا کردها ؟
قبل از پرداختن به جواب این سوال خوب است اشاراتی به آنچه یک قوم به عنوان فرهنگ خاص خود دارد نماییم
فرهنگ قومی متشکل از عناصری است که من به وسع سواد اندک خود اشاره ای کوتاه به برخی از مقوله های آن می کنم :
1. زبان : در تاثیر بر فرهنگ ، هیچ عنصری به اندازه زبان تاثیرگذار و تعیین کنند نیست . زبان از یک سو با کارکرد اصلی مغز آدمی یعنی اندیشه و ذهنیت و از سوی دیگر با "ارتباط" سروکار دارد . پایه تشکیل تمامی تمدن ها و به تبع آن فرهنگ ها ارتباط است . بنا به گفته رولان برتون برای فرهنگ کُشی کافی است مردم یک قوم را مجبور کنید به زبان دیگری از جمله زبان رسمی آن کشور صحبت کنند .
2. شعر و موسیقی : هر چند این دو ، مقوله هایی متفاوت اند اما چون نمود آنها در فرهنگ قومی به گونه ای جدانشدنی درهم تنیده اند بررسی آنها بصورت جداگانه باعث نقصان در کار می شود . موسیقی از دو عنصر مشخص تشکیل می شود ، کلام و نوا .
اما نگاه یکپارچه نگر من به این دو مقوله دوست ندارد هر کدام را جدا ببیند پس مراد از من از موسیقی هر دوی آنها را دربر می گیرد . موسیقی به عنوان یکی از عناصر هویت قومی که بازتابنده ی آمال،
آرزوها، دردها، شیوه ی زندگی و قهرمانان مردم است ، می تواند نقش یک بستر فرهنگی را ایفا کند . در حین گوش سپردن به موسیقی به دلیل ایجاد لذّت سمعی در اثر ریتم هماهنگ اصوات ، مفاهیم ، ارزش ها ، و در یک کلام فرهنگ قومی به شیوه ای تاثیر گذار به شنونده منتقل می شود . می توان گفت قومی که موسیقی ندارد به لحاظ فرهنگی تابع است و مقلّد . و قومی که موسیقی اصیل دارد زنده و پویاست .
3. ادبیات : در فرهنگ یک قوم عواملی هستند که وحدت آنها را در ادبیات آن قوم از جمله لهجه ، گویش ، امثال و حکایات ، افسانه ها ، اشعار می توان مشاهده کرد . عوامل مهم این موارد هستند . یکپارچگی اوضاع جغرافیایی (کوه ها ، رودها ، درختان ، آب و هوا ، میزان بارندگی ) ، وضع معیشت و پیشه ها ، آداب و رسوم و آیین ها ، ادیان ، باورها، خرافه ها ، روابط مالک و زارع ، و تفریحات. وجود این اشتراکات قهرا ادبیات گفتاری و ادیبانه آن قوم را به سمت و سوی مشخص و منحصربه خودش هدایت می کند که می تواند پیشانی آن فرهنگ باشد.
4. آداب و رسوم : آداب و رسوم عقد و عروسی ، تولد ، ختنه سوران ، وفات و خاکسپاری ، آشتی کنان ، تدارک جنگ ، بدرقه و استقبال ، کاشت و برداشت محصولات ، عیدها و ... ریشه در باورهای آدمیان دارد . گاهی این باورها که حتی ممکن است ریشه در خرافات داشته باشند چنان قدرتمندندکه بر واقعیت چیره می شوند. گذشته از سطح منطقی بودن این اعمال ، آنچه در بررسی فرهنگی آنها را ارزشمند می کند ، اشاراتی است که هر رسم و عادت قومی بر ریشه های فرهنگی دارد . گاهی ریشه ، آنچنان از امروز دور است که فقط شکل فیزیکی اعمال به جای مانده و از معنا تهی شده اند . به هر رو به لحاظ این فاصله زمانی که تا مبدا شکل گیری عادات داریم حفظ آداب و رسوم هر چند به شکل فیزیکی محض نشان از ریشه دار بودن فرهنگ ماست .
حال با توجه به 4 مورد فوق ، این سوال واضح را از خود می پرسیم که ما ترک های خراسان و مشخصا ما ترک های سلیمانی برای زبان ، موسیقی ، ادبیات و آداب و رسوم ترکی خود چه کرده ایم ؟
چقدر تمایل داریم در محافل رسمی که همگی ترک هستیم به زبان ترکی صحبت کنیم ؟ چرا هرگاه پشت تریبون می ایستیم به فارسی سخن می گوییم و سعی داریم با به کار بردن الفاظ ادیبانه و مصطح خود را مسلط به فارسی لفظ و قلم نشان دهیم ؟ چرا از صحبت کردن به زبان ترکی در محل کار ، اتوبوس ، مترو ، خیابان ، مغازه و حتی مهمانی پرهیز می کنیم ؟ و از همه بدتر ، چرا با فرزندانمان به ترکی سخن نمی گوییم ؟ گویی به عمد دوست داریم آنها ترکی نیاموزند یا فراموش کنند که پدر و مادرشان ترک اند .
این همه فارغ التحصیل در رشته های علوم انسانی داریم و کلی ذوق و ذائقه ادبی ، چرا یکی از ماها سعی در گفتن یک شعر ترکی نداشته است؟ به خاطر دارم چند سال پیش دوستمان داوود رضایی نیا شعری به ترکی در وصف حضرت علی اصغر (ع) سروده بود . شب عاشورا احمد سلیمانی (رمضانعلی) در مسجد بصورت نوحه برای هیات سینه زنی خواند. از شدت تاثیر این شعر اشک های چند نفر در حین سینه زنی جاری شد . این تاثیر فرهنگ اصیل است .
تمامی عروسی های ما مزین به موسیقی کرمانج است . یک موسیقی اصیل محلی . چرا ما ترک ها موسیقی خودمان را نداریم . همین موسیقی کرمانج تا چند سال پیش داشت رنگ انزوا و کهنگی به خود می گرفت که با نبوغ و علاقه گروهی از جوانان ، با انتشار آلبوم کوات و در پی آن آلبوم های دیگر در سطح کشور دوباره به شکل قوی مطرح شد و امروز به جایی رسیده اند که هر چند شب یک بار محسن میرزاده در شبکه های تلویزیونی آهنگ های دلنشین کرمانج را می خواند . ریشه این ها حس پایبندی به فرهنگ محلی و لذت از کرد بودن است نه امکانات و تجهیزات مادی .
بیایید با سر بلند در محافل رسمی مان (به شرط یک دست بودن مجلس) به ترکی سخن بگوییم . به کودکان مان ترکی را به شکل کامل بیاموزیم و هر از گاهی با آنها ترکی صحبت کنیم . اگر همسرمان ترک نیست با افتخار سعی در یاد دادن این زبان زیبا به او نماییم . بیایید حکایات ، ضرب المثل ها و استعارات ترکی را در یادداشت ها و وبلاگ های مان گردآوری کنیم و در مکالمه های روزمره از آنها استفاده کنیم . باور کنیم فرهنگ ترکی ما زیبا ، ریشه دار و اصیل است .
از راست : مرحوم حاج محمد حسن - مرحوم پدر صراط - مرحوم حاج سید فخرالدین - حاج علی اصغر کربلایی حسن قلی - حاج محمد کربلایی غلامعلی - آقا سید رجب
از چپ : مرحوم قربانعلی نجار - مرحوم اوستا غلامحسین - ناشناس - حاج حسین موذن - مرحوم حاج یوسف -
شادروان حجه الاسلام و المسلمین آقا سید مهدی مصطفوی 
