ماه رمضان در دربار ناصرالدین شاه قاجار
پنجشنبه, ۱۲ تیر ۱۳۹۳، ۰۶:۲۲ ق.ظ
شب و بگیر و ببند در کار نبود و شب نشینی و شب زنده داری تا صبح ادامه داشت. در آن زمان هفت دهم جمعیت تهران در کمال عقیده روزه نگاه می داشتند. ناصرالدین شاه در نخستین سال های سلطنت روزه می داشت ولی تا آنجا که من به یاد دارم روزه داری را ترک گفته بود اما آداب شهر صیام را به کار می بست. گاه عصرها سواره به باغ های سلطنتی نزدیک شهر می رفت و بنا به رسم، با یک تیر توپ، سواری شاه را به شهریان اعلام می داشتند.
آقا مچول زین دارباشی ملقب به صدیق السلطنه که از خواص و در حضور شاه گستاخ بود، روزی هنگام سواری عرض کرد: «قربان، چون اعلیحضرت اغلب روزها سوار می شوند خوب است امر فرمایند روزهایی که سواری نیست توپ بیندازند تا از مصرف باروت کاسته شده، دخل مختصری نصیب دولت شود.» شاه در پاسخش سر بجنبانید و به لبخندی اکتفا ورزید.
در ماه رمضان اداره های دولتی به جای روز، شب کار میکردند. بساط افطار در دربار گسترده میشد، سپس شاه نیز به کارها رسیدگی کرده، وزیران را به حضور می پذیرفت.
در اندرون، مجلسی مفصل برای وعظ و نماز تشکیل می یافت. میان تالار طنبی که شرح آن گذشته، پرده زنبوری می کشیدند. آن سوی پرده منبری نهاده ترتیب محرابی می دادند و شیخ سیف الدین برادر شیخ الرئیس که از شهزادگان و به لباس اهل علم درآمده بود، به نماز می ایستاد. این سوی پرده زنبوری، بانوان صف آراسته اقتدا می کردند. پس از نماز، شیخ مزبور به منبر میرفت و خانمها از پس پرده سوال های مذهبی مطرح می کردند. آن مرحوم که در حرکت دادن سر و دست و ابرو ماهرتر از بیان و تقریر بود، جواب هایی می داد که کمابیش چیزی از آن مفهوم نمی شد و مقارن غروب مجلس پایان می یافت.
شبها زنی سالخورده شاه در منزل یکدیگر محفلی تماشایی برای مقابله قرآن و طرح مسائل شرعی برپا می ساختند و شیخ اسدالله، قاری نابینا، اصلاح قرائت و حل مسائل می کرد. زن های به اصطلاح عاقله پس از ادای مختصر آدابی به دور هم گرد آمده، پیچازبازی می کردند و بانوان جوان پس از افطار و نماز تا سحرگاه به صحبت های مناسب سن و شوخی و خنده می گذراندند. در سه شب احیا اهل اندرون در تالار طنبی قضا به جای آورده، قرآن سر می گرفتند و نیز الغوث که یکی از اعمال مخصوص شبهای مزبور است خوانده و هر بندی از آن را به شیشه گلاب و حب قند می دمیدند.
بعضی شبها شاه سرزده به اتاق بانوان درآمده، اندک زمانی به تماشای هر محفل می ایستاد. چون اهل اندرون تا سحر بیدار می ماندند و چراغها روشن بود، مرا شعفی کودکانه در دل بود و با عزیزالسلطان و غلام بچه هایش به دوندگی و بازی سرگرم بودیم. یکی از شبها که قایم باشک بازی می کردیم، شاه خود را در محلی که از بته درختهای انبوه پوشیده بود پنهان کرده سوت های بیمورد میزد. ما به گمان اینکه یکی از بچه ها شیرین کاری میکند به مرتکب فرضی ناسزا گفتن گرفتیم که ناگاه شاه از میان گلبن ها بیرون جست و ما پا به فرار نهادیم. شاه پس از خنده بسیار به آواز بلند گفت تا به دورش گرد آییم و به هر یک چند سکه زر داد.
از افطار تا سحرگاه چهار نوبت خوردنی می*خوردند از این قرار: «پیش افطاری» که عبارت بود از میوه های فصل و انواع پالوده و انگشت پیچ و غیره؛ «افطار» که از انواع آش و کوفته و کوکو و شامی و شیربرنج و فرنی و لرزانک و یخ دربهشت تشکیل می یافت؛ «شبچره» که نیمه شب صرف می شد و زولبیا و بامیه و پشمک از لوازم آن بود و سرانجام «سحری» که بیشتر چند نوع پلو و چلو و خورش*های مختلف بود.
هنگام افطار و سحر هر بار چهار توپ که در چهارگوشه شهر بالای خندق ها قرار داده بودند از پس یکدیگر به غرش درمی آمد و شب دو نوبت طبل و نقاره می کوفتند که یک بار آن از نیمه شب گذشته بود و آن را اصطلاحا طبل دم سحری می گفتند. در سه شب احیا مجلس ذکر مصیبت در حضور شاه تشکیل می یافت.»
آقا مچول زین دارباشی ملقب به صدیق السلطنه که از خواص و در حضور شاه گستاخ بود، روزی هنگام سواری عرض کرد: «قربان، چون اعلیحضرت اغلب روزها سوار می شوند خوب است امر فرمایند روزهایی که سواری نیست توپ بیندازند تا از مصرف باروت کاسته شده، دخل مختصری نصیب دولت شود.» شاه در پاسخش سر بجنبانید و به لبخندی اکتفا ورزید.
در ماه رمضان اداره های دولتی به جای روز، شب کار میکردند. بساط افطار در دربار گسترده میشد، سپس شاه نیز به کارها رسیدگی کرده، وزیران را به حضور می پذیرفت.
در اندرون، مجلسی مفصل برای وعظ و نماز تشکیل می یافت. میان تالار طنبی که شرح آن گذشته، پرده زنبوری می کشیدند. آن سوی پرده منبری نهاده ترتیب محرابی می دادند و شیخ سیف الدین برادر شیخ الرئیس که از شهزادگان و به لباس اهل علم درآمده بود، به نماز می ایستاد. این سوی پرده زنبوری، بانوان صف آراسته اقتدا می کردند. پس از نماز، شیخ مزبور به منبر میرفت و خانمها از پس پرده سوال های مذهبی مطرح می کردند. آن مرحوم که در حرکت دادن سر و دست و ابرو ماهرتر از بیان و تقریر بود، جواب هایی می داد که کمابیش چیزی از آن مفهوم نمی شد و مقارن غروب مجلس پایان می یافت.
شبها زنی سالخورده شاه در منزل یکدیگر محفلی تماشایی برای مقابله قرآن و طرح مسائل شرعی برپا می ساختند و شیخ اسدالله، قاری نابینا، اصلاح قرائت و حل مسائل می کرد. زن های به اصطلاح عاقله پس از ادای مختصر آدابی به دور هم گرد آمده، پیچازبازی می کردند و بانوان جوان پس از افطار و نماز تا سحرگاه به صحبت های مناسب سن و شوخی و خنده می گذراندند. در سه شب احیا اهل اندرون در تالار طنبی قضا به جای آورده، قرآن سر می گرفتند و نیز الغوث که یکی از اعمال مخصوص شبهای مزبور است خوانده و هر بندی از آن را به شیشه گلاب و حب قند می دمیدند.
بعضی شبها شاه سرزده به اتاق بانوان درآمده، اندک زمانی به تماشای هر محفل می ایستاد. چون اهل اندرون تا سحر بیدار می ماندند و چراغها روشن بود، مرا شعفی کودکانه در دل بود و با عزیزالسلطان و غلام بچه هایش به دوندگی و بازی سرگرم بودیم. یکی از شبها که قایم باشک بازی می کردیم، شاه خود را در محلی که از بته درختهای انبوه پوشیده بود پنهان کرده سوت های بیمورد میزد. ما به گمان اینکه یکی از بچه ها شیرین کاری میکند به مرتکب فرضی ناسزا گفتن گرفتیم که ناگاه شاه از میان گلبن ها بیرون جست و ما پا به فرار نهادیم. شاه پس از خنده بسیار به آواز بلند گفت تا به دورش گرد آییم و به هر یک چند سکه زر داد.
از افطار تا سحرگاه چهار نوبت خوردنی می*خوردند از این قرار: «پیش افطاری» که عبارت بود از میوه های فصل و انواع پالوده و انگشت پیچ و غیره؛ «افطار» که از انواع آش و کوفته و کوکو و شامی و شیربرنج و فرنی و لرزانک و یخ دربهشت تشکیل می یافت؛ «شبچره» که نیمه شب صرف می شد و زولبیا و بامیه و پشمک از لوازم آن بود و سرانجام «سحری» که بیشتر چند نوع پلو و چلو و خورش*های مختلف بود.
هنگام افطار و سحر هر بار چهار توپ که در چهارگوشه شهر بالای خندق ها قرار داده بودند از پس یکدیگر به غرش درمی آمد و شب دو نوبت طبل و نقاره می کوفتند که یک بار آن از نیمه شب گذشته بود و آن را اصطلاحا طبل دم سحری می گفتند. در سه شب احیا مجلس ذکر مصیبت در حضور شاه تشکیل می یافت.»
